Antalya’nın Kumluca ilçesine bağlı Kuzca Mahallesi’nde tamamen el işçiliğiyle üretilen 200 yıllık Kuzca-Gardıç bıçağı, yok olmamak için ustalarının emeğiyle ayakta kalmaya çalışıyor. Osmanlı döneminde Gardıç adıyla bilinen bölgede ortaya çıkan ve Cumhuriyet yıllarında "Kuzca bıçağı" ya da "Kuzca çakısı" olarak anılmaya başlayan el yapımı bıçak, bugün yalnızca iki usta tarafından orijinal haliyle üretilebiliyor.
Kumluca ilçesinde köklü bir geleneğin simgesi olan Kuzca-Gardıç bıçağı, yok olma tehlikesiyle karşı karşıya. Geçmişi 200 yıl öncesine dayanan bıçak, Osmanlı döneminde Gardıç adıyla bilinen bölgede doğdu. Cumhuriyet döneminde ise Kuzca, Karacaören, Çaltı, Büyükalan ve Dere köylerine ayrılan Gardıç bölgesinde "Kuzca bıçağı" ya da "Kuzca çakısı" adıyla anılmaya başladı. Bugün bu zanaatı, orijinal el işçiliğiyle yalnızca iki usta sürdürüyor.
Orijinalde ısrar eden tek usta
Kuzca bıçağı ustası Bayram Balaman, mesleğin babasından kendisine geçtiğini belirterek, "Babamdan kaldı, 11 yaşımda öğrendim. Bir bıçak yaklaşık 4 saat sürüyor. Özellikle yerli esmer çelik kullanıyoruz, dövme çelik. Saplarını kasaplardan temin ettiğimiz koç ve teke boynuzlarından yapıyoruz. İyi bakıldığı zaman 40-45 yıl ömrü var. Orijinal şekliyle yapan bir tek ben varım. Hazır malzeme kullanarak yapanlar var ama ben direniyorum. Mesleğin özünü, töresini koruyorum. Tamamen el işçiliği, ateşten çıkan dövme bıçak. Günlük 3 büyük, 6 küçük üretebiliyorum. Orijinalde ısrar ediyorum çünkü meslek ölürse en çok ben üzülürüm. Gönüllüsü olsa hemen öğretirim. Aslında kazandırıyor ama gençler bu sabra katlanmak istemiyor" dedi.
Soyadı kanununa yansıyan bir gelenek
Balaman, bıçağın köklü geçmişine ilişkin şunları da anlattı:
"Zamanında tarihi net olarak bilinmiyor ama bir amcamız askere gittiği yerde böyle bıçaklar yapıldığını görmüş. Köye dönünce kendi icat etmeye karar vermiş ve daha sonra üretmiş. Çok kişi bu meslekten sebeplendi. O zamanlar bıçakçılık çok revaçtaydı. Ve o kişiler şu an da bıçakçı oldu. Soyadı kanunundan önce, soyadlarını bu bıçaktan dolayı alanlar bile oldu. Kardeş bıçağının başlangıcı böyle."
"Atalardan kalma bir bayrak"
Kuzca’nın bir diğer bıçak ustası Feyzullah Bölük ise 50 yıldır bu mesleği sürdürdüğünü söyleyerek, "Babadan oğula kaldı. Kamuda çalıştıktan sonra tekrar devam ettirdim. Bizden sonra bu mesleği yapacak kimse yok gibi. Eğer biz de yapmazsak Kuzca’nın kaşığı bıçağı unutulacak. Bu, atalardan kalma bir bayrak. Biz de bu bayrağı taşımaya çalışıyoruz" diye konuştu.
Ustalardan halkın mutfaklarına
93 yaşındaki eski usta İsmail Bölük, "1960’lardan iki sene öncesine kadar devam ediyordu. Şimdi hepsi kapandı. Gözler görmez oldu, kulak duymaz oldu. Bir numara usta var. O da Bayram Balaman" sözleriyle geleneğin geldiği noktayı özetledi.
Bölge halkı da Kuzca bıçağını yıllardır kullanmaya devam ediyor. Avcı Fikret Karakaya (65),30 yıldır aynı bıçağı kullandığını belirterek, "İlk aldığım gibi hâlâ keskin. Arabamdan hiç ayırmam" derken, Kasap Emin Uygun (60) ise "Otuz yıldır kasaplık yapıyorum, otuz yıldır kardeş bıçağı kullanıyorum. Çok memnunum" şeklinde konuştu.
